W związku z bardzo interesującym pytaniem postawionym obok (tzw. w sąsiednim blogu) przez dr Łukasza Garbala przyszły mi do głowy dwa przykłady.

Pierwszy: opowiadał mi pewien znajomy, wyrafinowany meloman, o tym jak uczestniczył gdzieś w świecie w otwartej próbie generalnej koncertu Krzysztofa Pendereckiego pod jego batutą. Utwór – nie pamiętam dziś który – należał do absolutnej klasyki w dorobku kompozytora. Podczas próby Penderecki nagle zrobił przerwę i zaczął odręcznie nanosić poprawki w partyturze. Wśród muzyków orkiestry, a może nawet wśród obecnych na sali słuchaczy rozległy się pomruki i szepty zdziwienia – na tyle donośne, że zwróciły uwagę Mistrza. Skończywszy pisać – miał rzec głośno coś w tym duchu: „To jest mój utwór i dopóki żyję mogę go przerabiać [a może powiedział: doskonalić].” Podobno dostał oklaski.

Drugi: jak pamiętamy, znana powieść Jerzego Andrzejewskiego ukazała się najpierw w odcinkach (w czasopiśmie „Odrodzenie” – w 1947 r.) pod tytułem „Zaraz po wojnie”. Pod wpływem krytyki spod znaku socrealizmu, a zwłaszcza tekstu fuhrerki tego nurtu Melanii Kierczyńskiej, autor oportunistycznie dokonał przeróbek swego tekstu na użytek wydania książkowego. W wersji, pardon, „poprawionej” – „Popiół i diament” to książka znacznie bardziej nacechowana ideologicznie niż jej odcinkowa wersja (zwłaszcza jeśli idzie o wątek sędziego Kosseckiego i potraktowania jego przypadku przez funkcjonariuszy UB). Jednym słowem – druga wersja jest gorsza od pierwszej, choć i tej „odcinkowej” można postawić kilka istotnych zarzutów ideowo-estetycznych.

Wniosek (banalny): oczywiście, że autor ma prawo zmieniać kształt swego dzieła (dopóki żyje), ale nie zawsze dobrze na tym wychodzi (zarówno artysta, jak i rzeczone dzieło).

PS. Mickiewicz oczywiście nie mógł napisać „Polsko, ojczyzno moja”, bo przecież Litwa w „Panu Tadeuszu” to Heimat („mała ojczyzna” – w znaczeniu terytorialnym i krajobrazowym głównie) a nie Vaterland („ojczyzna narodowa” i do pewnego stopnia – kulturowa). Mocno podobnie – jak sądzę – bywa z Litwą w twórczości Czesława Miłosza, choć Noblista zdawał się do pojęcia „Litwy” podchodzić z większym pietyzmem, szczegółowością, wyrafinowaniem, subtelnością i zrozumieniem rozmaitych niuansów niż XIX wieczny Wieszcz (ale też czasy i uwarunkowania inne).